‘Alle succesvolle mensen gaan in hun eigen waarheid geloven’
Door: Jarl Van der Ploeg / Volkskrant
De aanslag in Ottawa, een rits gesloten HEMA-winkels en de Watergate-affaire. Vandaag in de Nieuwsbreak: Jeroen Smit, onderzoeksjournalist, succesvol schrijver en hoogleraar journalistiek in Groningen.
Het nieuws van vandaag draait om de aanslag in Canada. Kunt u, als hoogleraar journalistiek, inschatten hoe groot dit nieuws is?
‘Het is in die zin groot nieuws dat wij onderdeel uitmaken van dezelfde coalitie als Canada, een coalitie die IS probeert te bestrijden. En omdat IS al aankondigde dat ze tot dit soort acties overgaan, snap ik waarom het zo belangrijk wordt geacht. Daar komt bij dat Canada voor Nederlanders gevoelsmatig dichtbij ligt. Het is weliswaar een heel groot land in geografische zin, maar politiek is het, net als Nederland, een wat kleiner land, een vriendelijk land bovendien; heel anders dan Amerika eigenlijk. Dus op de een of andere manier schrikken we wanneer een ‘lone wolf’, zoals dat heet, ook daar tot dit soort acties in staat blijkt.
‘Vroeger was er een gouden wet in de journalistiek dat je het aantal slachtoffers deelt door het aantal kilometers en de som daarvan bepaalde de plek in de krant. Drie doden op de A1 was dus oneindig veel groter nieuws dan honderd doden bij een aardbeving in China. Toch lijkt die wet hier niet op te gaan en dat komt omdat het nieuws gevoelsmatig over ons gaat. Een aantal onschuldige burgers worden gedood door, naar het zich laat aanzien, een geradicaliseerde jongere die zich identificeert met hetgeen er in het Midden-Oosten gebeurt. En die jongeren lopen hier ook rond. Dat weten we.’
De gevoelsfactor speelt dus een belangrijke rol. Zo zei de premier van Canada: ‘we laten ons niet intimideren’. Het is nog geen ‘gaat u maar rustig slapen’, maar heeft hij gelijk in zijn poging de angst te relativeren?
‘Er wordt natuurlijk verwacht van leiders om op dit soort momenten iets te zeggen, al is het maar omdat journalisten vragen wat de minister vindt, of de premier. Dan zijn er als leidinggevende drie opties. Een: je zegt helemaal niets en houdt je mond. Optie twee is: je zegt dat mensen op moeten letten en over hun schouders moeten kijken. Optie drie, tot slot, is zeggen: niets aan de hand, mensen. Gaat u rustig slapen. Van die drie opties is de eerste natuurlijk onmogelijk. Van de twee opties die dan overblijven, is zeggen dat het allemaal wel meevalt eigenlijk de minst slechte. Dus ja, ik begrijp het wel.
‘Toch is het niet ideaal. Die uitspraak van de Canadese premier doet mij denken aan een aantal weken terug, toen onze minister Opstelten met zijn bromstem voor de camera zei: ik roep de mensen op gewoon naar de winkelcentra te gaan, gewoon naar de sportvelden te gaan, enzovoorts. Ik weet de letterlijke tekst niet meer, maar hij bewerkstelligde uiteindelijk precies het tegenovergestelde, namelijk angst.’
Even een streep onder de aanslag in Ottawa. U schreef zelfs twee succesvolle boeken, De Prooi over ABN Amro en Het Drama Ahold. Zijn er nog bedrijven die heden ten dagen interessant zijn op zo’n manier te onderzoeken?
‘Er zijn eigenlijk twee bedrijven die vandaag in het nieuws zijn, waar een interessant verhaal aan kleeft. Namelijk Tesco en HEMA. Vandaag las ik dat er drie HEMA filialen failliet gingen in slechts een paar dagen tijd. Dat is opmerkelijk omdat het staat voor de verandering die we op dit moment meemaken. Namelijk dat de wijze waarop we winkelen enorm aan het veranderen is vanwege internet. Die verandering is zelfs zo ingrijpend dat zelfs dit soort grote winkels er nu last van krijgen. Het is een ontwrichtende vernieuwing die bestaande industrie?n doet wankelen, en daar zit zeer zeker een verhaal aan.
‘Een ander thema, wat misschien nog wel dichter bij mijzelf ligt, is dat bij de grootste supermarktketen van Engeland, Tesco, de bestuursvoorzitter is opgestapt vanwege fraude. Hij wilde de resultaten mooier laten lijken dan ze in werkelijkheid waren en dat doet mij natuurlijk onmiddellijk denken aan Ahold, waar ik zelf tien jaar geleden over schreef. Ook dat is een simpel thema dat mij iedere keer weer boeit: alle succesvolle mensen gaan uiteindelijk in hun eigen waarheid geloven. En op het moment dat dat gebeurt, houdt het luisteren op en is het begin van het einde in zicht. Zelfs een bedrijf als Tesco ontsnapt daar niet aan.’
Zelfs de president van Amerika ontsnapt daar niet aan. Dinsdag overleed Ben Bradlee, hoofdredacteur van The Washington Post ten tijde van de Watergate-affaire. Is er anno 2014 eigenlijk nog genoeg onderzoeksjournalistiek?
‘Vanuit mijn perspectief is er natuurlijk nooit genoeg onderzoeksjournalistiek. Ik geloof namelijk heilig in het belang van goed journalistiek onderzoek. Maar tegelijkertijd zijn er ook initiatieven waar je optimistisch van wordt. De Correspondent bijvoorbeeld, of Follow The Money. Dat zijn allebei bewezen plekken waar de tijd bestaat om belangrijke onderwerpen goed uit te diepen en waar mensen ook nog eens bereid zijn voor te betalen.
‘Maar, om terug te komen op Bradlee, hij is natuurlijk onlosmakelijk verbonden met Watergate. Samen met zijn journalisten presteerde hij iets wat toentertijd extreem moedig was en wat het eigenlijk nog altijd is. Je merkt dat goed in colleges journalistiek hier in Groningen, en waarschijnlijk overal ter wereld. Watergate is nog altijd d? casus is die laat zien hoe krachtig onderzoeksjournalistiek kan zijn. Het laat namelijk zien dat journalisten in staat zijn om de machtigste man ter wereld, mits die wat fout heeft gedaan, ten val te brengen. Het is het ultieme bewijs dat journalisten belangrijk zijn voor het evenwicht in de samenleving. En Bradlee’s naam is daar voor altijd aan verbonden.’
bron: Volkskrant
