Het is de hoogste tijd dat journalisten zich over de toekomst van hun vak gaan ontfermen. Het einde van de zesdaagse papieren krant is in zicht.
Langzaam maar zeker groeit de paniek in krantenland. De papieren versie levert steeds minder op en een goed verdienmodel voor het online alternatief ontbreekt. Dat is logisch: uitgevers zijn geen journalisten. Met online-journalistiek wordt pas geld verdiend als de makers van journalistieke verhalen hebben bedacht hoe ze dat online willen doen. Het is de hoogste tijd dat journalisten zich over de toekomst van hun mooie en belangrijke vak gaan ontfermen.
‘Ontwrichtende vernieuwing’
Daar ziet het helaas nog niet naar uit. Uit een onderzoek blijkt dat ruim tweederde van de dagbladjournalisten ervan uitgaat dat hun papieren krant nog minstens tien jaar blijft bestaan. Ze werken liever niet voor de online-versie. Primeurs en andere belangrijke verhalen worden voor de papieren krant bewaard. Gevraagd naar het grootste probleem waardoor de journalistiek wordt bedreigd, noemen ze vooral het gratis nieuws, geen verdienmodel online, vergrijzing, bezuinigingen en hebzuchtige eigenaren. Slechts een paar steken de hand in eigen boezem.
Erg onverstandig, want de tijd begint te dringen. Er is sprake van een ontwrichtende vernieuwing. De omzet van papieren kranten kachelt snel achteruit. Abonnees haken af, adverteerders haken nog sneller af. De schaarste in mediakanalen, waar kranten zo lang van hebben geprofiteerd, is geschiedenis. Het kan nog vier, vijf of misschien zeven jaar duren, maar het einde van een zesdaagse papieren krant is in zicht.
Dat is ook voor mij bijna onvoorstelbaar. Ik hou van papier en inkt. Maar het is logisch. Wie kan zich nog voorstellen dat in 2025 nog twee keer per dag duizenden vrachtauto’s, brommers en fietsen door alle straten van Nederland jakkeren om bij 3 miljoen brievenbussen pakken papier, dode bomen, naar binnen te schuiven? Het is duur en milieu-onvriendelijk. Bovendien hebben we nu vrijwel allemaal een paar schermen bij de hand waarop journalistieke verhalen op een veel betere manier kunnen worden verteld en genuttigd. Denk aan de integratie van tekst, beeld en geluid en aan de mogelijkheid om het publiek interactief te bevragen en uit te dagen.
Voorzien in welke behoefte?
Journalisten moeten hiermee aan de slag. Het is van groot belang dat tijdens het omvallen van de papieren krant de krantenredacties zelf overeind blijven. Zij vormen nog steeds de moeder van het nieuws. Zij zorgen ervoor dat nieuws gecheckt wordt, dat zaken vanuit het donker naar het licht worden gebracht, dat machthebbers worden gecontroleerd. Een gezonde democratie kan niet zonder waakhonden, zonder een gezonde pers.
Journalisten moeten bedenken in welke behoefte ze gaan voorzien. Lang was dat duidelijk, ze hadden een informatie-voorsprong op hun lezers: aanbieders van nieuws moesten langs journalisten om bij hun publiek te komen. Die voorsprong zijn ze kwijt. Ze kunnen weer een nieuwe voorsprong op hun publiek krijgen door zich te specialiseren in een onderwerp. Door zich werkelijk te verdiepen, zijn ze in staat het nieuws te duiden en hun publiek inzicht en overzicht te verschaffen. Die behoefte is groot en groeiende. Juist door de enorme snelheid online, de mengeling van hele en halve feiten, analyse en commentaar, de tussenstandjes, groeit de behoefte aan duiding, overzicht en verdieping.
Het zal niet makkelijk zijn om ?n iedere dag een krant te maken (met een fors uitgedunde redactie) ?n zo’n draai naar online uit te vinden. Journalisten vinden het bovendien eng om zich met hun publiek te verbinden en na te denken over zaken als toegevoegde waarde en geld verdienen. Ze zijn bang dat een ondernemende houding hun onafhankelijkheid ondergraaft.
Banenverlies?
Er zijn lichtpuntjes. Uit onze survey blijkt bijvoorbeeld dat een meerderheid van de dagbladjournalisten vindt dat er meer in de online-redactie moet worden ge?nvesteerd. Ruim driekwart van de dagbladjournalisten vindt dat de redactie programmeurs in dienst moet nemen voor de constante ondersteuning en vernieuwing van het online verhalen vertellen.
Natuurlijk gaat deze draai pijn doen. Veel journalisten die nu nog vooral nieuwsstukjes in de krant zetten, zullen hun werk verliezen. Maar uiteindelijk geloof ik dat het internet na de uitvinding van de boekdrukkunst, de radio en de tv, de democratisering en ontzuiling, voor de volgende stap in de volwassenwording van de journalistiek zorgt. Er komen gouden jaren aan voor de journalisten die deze uitdaging omarmen.
Dit is een samenvatting van de oratie die Jeroen Smit gisteren in Groningen heeft gehouden.
bron: Trouw
